Þjóðgarðar eru oftast stór svæði sem eru að mestu upprunalega eða lítt snortin og hafa sérstaka náttúru, lífriki, landslag, jarð- eða menningarminjar. Með því að gera svæðið að þjóðgarði er ákveðið að vernda svæðið til framtíðar og taka tillit til náttúrur og menningarminja við allar framkvæmdir, skipulag og athafnir. Þjóðgarðar eru eign þjóðarinnar og þar á útivist, fræðsla og upplifun sér stað. En til að vernda lífríki, upplifun, jarð- og menningarminjar þarf ákveðna innviði, skipulag og stundum er aðgengi því takmarkað á afmörkuðum svæðum.

Landvörður leiðir fræðslugöngu inn að Öskju í Vatnajökulsþjóðgarði. (mynd: Stefanía Eir Vignisdóttir)

 

Saga þjóðgarða

Þjóðgarða má finna um allan heim en hugmyndin um þjóðgarða kemur fyrst frá Bandaríkjunum og þar var stofnaður fyrsti þjóðgarðurinn í Yellowstone árið 1872. Svæðið inniheldur kunnuleg fyrirbæri fyrir íslendinga en þar er að finna jarðhitasvæði með litríkum hverum, goshverum og laugum. Einnig er mikið dýralíf á svæðinu og þar má finna úlfa, skógarbirni og buffalóa. Garðurinn er gríðastór og er tæpir 9.000 km2  en til viðmiðunar þá var Vatnajökull 7700 km2  árið 2017.

 

Tímalína yfir fyrstu þjóðgarðana í Bandaríkjunum, Svíþjóð, Noregi, Finnlandi og á Íslandi.

 

Þjóðgarðar á Íslandi eru þrír, fyrst kom þjóðgarðurinn á Þingvöllum, árið 2001 varð til þjóðgarðurinn Snæfellsjökull en árið 1967 og 1973 voru stofnaðir þjóðgarðar í Skaftafelli og Jökulsárgljúfrum sem seinna urðu hluti af Vatnajökulsþjóðgarði árið 2008. Lög um þjóðgarða og aðrar gerðir af friðlýstum svæðum er að finna í náttúruverndarlögum en einnig eru þjóðgarðar með sér skilmála eftir aðstæðum. Til að vernda svæðin sem best til framtíðar og taka tillit til aðstæðna og samfélags í kring.

 

Hvernig garður er Vatnajökulsþjóðgarður?

Sérstaða Vatnajökulsþjóðgarðs felst einkum í fjölbreytilegum landslagsformum sem samspil eldvirkni, jarðhita, jökuls og vatnsfalla hafa skapað. Árið 2019 var Vatnajökulsþjóðgarður samþykktur á Heimsminjaskrá UNESCO á ­grundvelli einstakrar náttúru. Í þjóðgarðinum fara saman skil jarðskorpufleka, möttulstróks og ­hveljökull. Skorpuhreyfingar, eldvirkni og jöklunarferlar skapa einstök átök elds og íss. Viðlíka samspil er hvergi þekkt í veröldinni á þessum tímapunkti jarðsögunnar.

Stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs

 

Með stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs var lögð áhersla á að Vatnajökull væri kjarninn og áhrifasvæði hans væru vernduð sem ein heild. Aðdragandi og undirbúningur að stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs tók um 9 ár. Hann hófst vorið 1999 þegar Alþingi samþykkti þingsályktunartillögu þar sem umhverfisráðherra var falið að
kanna möguleikann á stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs. 7. júní árið 2008 var Vatnajökulsþjóðgarður svo formlega stofnaður.

Hver eru markmið Vatnajökulsþjóðgarðs?

1. Vernda náttúru svæðisins, svo sem landslag, lífríki, jarðmyndanir og menningarminjar.

2. Gefa almenningi kost á að kynnast og njóta náttúru og sögu svæðisins.

3. Stuðla að rannsóknum á svæðinu, fræða um það og ýta undir aukinn skilning almennings á gæðum og sérstöðu svæðisins.

4. Leitast við að styrkja byggð og atvinnustarfsemi í nágrenni þjóðgarðsins, m.a. með því að hvetja til sjálfbærrar nýtingar gæða svæðisins.

Sjá nánar, lög um Vatnajökulsþjóðgarð

 

Áhugaverðir tenglar

 

 

Erlendir tenglar